Era dhe fotovoltaikët konsiderohen tashmë që prej disa vitesh teknologji ‘të maturuara’. Sfida e së ardhmes do të jetë se si ti bëjmë këto teknologji “me kosto tepër të ulta” dhe se si të shtrijmë ato përtej hapësirave të kufizuara në të cilat mund të ndërtohen. Teknologjitë lundruese të diellit dhe erës e ofrojnë këtë potencial. Ato premtojnë mundësinë e zgjerimit e përhapjes territoriale të burimeve të rinovueshme përtej ujërave të cekëta, në zona të thella detare (për erën) dhe për fotovoltaiket lundrues, potenciali vlerësohet të jetë të paktën 400 GW në tregun global. Disa nga gjigandët e prodhimit të rinovueshmeve si përshembull Orsted, Equinor, Shell apo RWE janë përfshirë tashmë në betejën e bërjes sa më shpejt komerciale, të këtyre teknologjive.

I am text block. Click edit button to change this text. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.

Riciklimi i plastikës është një biznes i ndërlikuar (dhe konfuz). Disa biznese interesante inovative janë duke u përpjekur të gjejnë një zgjidhje për problemin, e megjithatë deri më sot nuk ka një teknologji globale për të zgjidhur krizën e mbetjeve plastike. Ky është bërë një problem edhe më i madh pas rishfaqjes së pajisjeve mbrojtëse personale një përdorimshe në përpjekje për tu mbrojtur nga COVID-19. Sfidat rreth riciklimit të plastikës janë pak më komplekse sesa për shembull riciklimi i letrës, kështu që zgjidhjet duhet të kombinohen me masa të forta rregullatore. Hipli, Cleanseasolutions dhe Arekapak janë të gjithë start-up-e evropiane që po eksplorojnë ofrimin e alternativave të përdorimit të plastikës.

UIPath, është një start-up rumun që ndërton ‘software’ robot me qëllim automatizimin e proceseve të përsëritura të bizneseve. Blue Prism në Angli dhe Automation Anywhere në SH.B.A. po bëjnë të njëjtën gjë dhe të gjitha këto kompani janë në një garë për tu bërë liderat globalë në fushën e automatizimit. Cilado prej tyre që do të jetë e sukseshme do të udheheqë në vitet në vazhdim një nga shtyllat më të rëndësishme të Industrise 4.0, automatizimin.

A mund të transferohet ky zhvillim i shpejtë i inovacionit nga vendet perëndimore në rajone më pak të zhvilluara, të cilat, le të themi nuk kanë domosdoshmërisht fuqinë financiare për të dhënë paketa ndihme, ose që u mungon stabiliteti politik për të zbatuar politika të reja inovative? Nëse do të ishim pesimistë, përgjigjja do të ishte padyshim ‘Jo’. Por nëse do të kemi një qasje më ‘optimiste’, atëherë mund të zbulojmë mënyra krijuese se si mund te zhvillojmë inovacionin në vende më pak të zhvilluara si psh. vendet e Evropës Juglindore. Termi ekonomik në gjuhën angleze ‘Leapfrogging’ përdoret shpesh në fushat e biznesit dhe ekonomisë për të përshkruar mënyra të reja të zhvillimit ekonomik dhe inovacionit. ‘Leapfrogging‘ mund të ndodhë kur një vend në zhvillim arrin të kapërcejë etapat e ndërrmara nga vendet industriale, duke bërë kështu të mundur një zhvillim edhe më të shpejtë ekonomik.

Në këtë pikëpamje vendet e Evropës Juglindore, të cilat nuk ndodhen gjeografikisht shumë larg nga “Silicon Valley” e Evropës, mund të “kapërcejnë” etapat e ngadalëta të zhvillimit ekonomik në të cilat gjenden dhe mund të ‘kopjojnë’ pa shume përpjekje gjithçka është duke ndodhur tashmë në Evropë.

Nuk ekzistojnë sisteme rregullatore për cdo gjë, kështuqë për të bërë inovacion nuk ka nevojë të ‘çmontohen’ struktura ekzistuese. Çdokush mund të inovojë lirshëm dhe të shfrytëzojë këto rajone si ‘tregje testimi’ ose si vende për të krijuar projekte pilote. Nën këtë narrativë nuk do të ishte aspak e vështirë për të tërhequr start-up-e dhe biznese evropiane duke zhvendosur qëndrat e tyre në Tiranë ose në Beograd. Skena e start-up-eve ne Beograd është e përbërë nga një portofol i larmishëm kompanish që ofrojnë zgjidhje nga ‘minierat e cryptocoin’ e deri tek aplikacionet e ndryshme. Interesant është fakti që tashmë kompanitë që merren me inovacion në Sërbi paguajnë 0% taksë mbi të ardhurat. Tirana, nga ana tjetër, ofron mundësinë e ndërthurjes së biznesit me gjallërinë e jetes pranë plazhit.
Që të fillosh të inovosh, një pikënisje e mirë është edhe adaptimi i zgjidhjeve që ekzistojnë tashmë diku tjetër. Blerja dhe pagesat online, bankat fin-tech dhe trasnporti inovativ janë të gjitha ide që ekzistojnë por që njëkohësisht nuk kërkojnë investime të mëdha për tu implementuar.
Zgjidhja e problemeve lokale apo rajonale në vend të të menduarit për të “inovuar kryekëput” sektorët industrialë është gjithashtu jo e vështirë. Për shembull: Sa i lehtë është ky inovacion (sistem pompimi i levizshem diellor), i propozuar nga disa studiues indianë për të ndihmuar fermerët të ujisin tokat bujqësore me energji diellore. Në të njëjtën frymë Agremo dhe Smart Watering janë dy start-up-e sërbe që ofrojnë zgjidhje për të optimizuar prodhimin bujqësor.
Është shumë më e lehtë të bëhesh sipërmarrës kur ekzistojnë ‘hube’ inovacioni. Ato nuk kërkojnë investime të larta dhe janë një burim i shkëlqyeshëm informacioni për biznesmenët e rinj. Edukimi i sipërmarrësve të së nesërmes, duke u dhënë atyre një platformë për të menduar në mënyrë kreative ‘out of the box’ është ndonjëherë po aq e rëndësishme sa investimi i drejtpërdrejtë financiar në inovacion.
Pra, a ka ardhur koha që Tirana, Beogradi dhe Shkupi të shndërrohen në qendra të inovacionit në rajon?